Informatiedeling is een lastig ding (Tom Poes, verzin een list)

Het woord ‘fraude’ neemt hij niet in de mond – dat oordeel is voorbehouden aan een rechter – maar er waren duidelijk signalen van misbruik of oneigenlijk gebruik. Aryan van Driel, directeur van DUS-I (Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen), krijgt eind 2021 een collega van Imke van Maurik aan de lijn. Van Maurik is financieel specialist bij de recherche zorgfraude van de NLA (Nederlandse Arbeidsinspectie). Haar collega vraagt Van Driel of hij weet dat er Bitcoins gekocht worden met COZO-subsidie en dat er COZO-geld wordt weggesluisd naar een Litouwse bankrekening.

Verdachte transacties

Van Maurik krijgt de informatie over de verdachte transacties van de Financial Intelligence Unit (FIU). Ze maakt een zogeheten geldstromenschema. Hieruit blijkt dat zo’n 40 zorgbedrijven COZO-geld overboeken naar 3 bedrijven. De belangrijkste daarvan is een trading bedrijf, dat het geld een-op-een doorboekt naar een Litouwse bankrekening van een Nederlandse eenmanszaak. Van Maurik: “We zagen nergens betalingen voor salarissen en er werd nergens aangifte loonheffing gedaan. Ons vermoeden was dat er helemaal geen personeel werd ingehuurd.”

Kraan dichtdraaien

Verwiel vervolgt: “Ik heb voortdurend contact met Imke over dit soort zaken. Wij zagen het geld bij de COZO-regeling onder onze ogen weglopen. En dat zou opnieuw gebeuren in een nieuwe aanvraagronde. Misbruik van publiek geld is buitengewoon kwalijk en het ging om een aanzienlijk deel van de hele subsidiepot die vermoedelijk in malafide handen kwam. We wilden – alle drie – hoe dan ook de kraan voor malafide praktijken dichtdraaien.” Daarom zet Verwiel een ongebruikelijke stap en zoekt contact met VWS, het departement dat verantwoordelijk is voor DUS-I. Omdat het dichtdraaien van de kraan makkelijker gevraagd is dan uitgevoerd, roept VWS alle betrokkenen bijeen.

De betrokken ambtenaren bedenken met goedkeuring van de minister een strategie langs drie routes. Als eerste informeren ze de Tweede Kamer over de signalen van oneigenlijk gebruik, waarna de nieuwe aanvraagronde tijdelijk wordt uitgesteld. Als tweede stellen ze aanvullende voorwaarden vast, die misbruik in een nieuwe aanvraagronde moeten tegengaan. Van Maurik: “Omdat er fictieve uitzendbureaus in het spel waren, heeft DUS-I bijvoorbeeld voorwaarden opgenomen dat een bureau een keurmerk moest hebben en aan de eisen voor uitzendbureaus moest voldoen. Daardoor kon niet elk willekeurig bedrijfje een SBI-code ‘zorgbemiddeling’ toevoegen en geld wegsluizen.”

Namen en rugnummers

De derde route betreft het terughalen van COZO-geld, dat al verstrekt was. Daarvoor moesten namen en rugnummers gedeeld worden met DUS-I, zodat gericht onderzocht kon worden óf en hoe geld via het bestuursrecht teruggevorderd kon worden. Verwiel: “En die informatie delen kan niet zomaar. Gegevens van bedrijven – rechtspersonen – mogen we delen, maar persoonsgegevens niet.” Van Maurik: “We konden dus geen gegevens delen over vof’s en eenmanszaken, terwijl we ruim 80 bedrijven in beeld hadden waarvan de helft een eenmanszaak of vof was.”

Dat bemoeilijkte lange tijd het werk van de M&O-desk (Misbruik en Oneigenlijk gebruik) van DUS-I, die speciaal voor deze zaak was opgericht. Van Maurik: “DUS-I kwam via een eigen data-analyse tot een lijst met verdachte vof’s en eenmanszaken maar ik kon de informatie die wij daarover hadden, niet delen. Ik kon hoogstens zeggen: ‘jullie zijn op de goede weg.’ En als DUS-I bewijsstukken opvroeg bij verdachte partijen, dan zeiden die dat ze personeel hadden ingehuurd bij andere bedrijven. Wij wisten dat die andere bedrijven helemaal geen personeel in dienst hadden. Het geld ging naar Bitcoins en goud, naar van alles eigenlijk behalve personeel.”

De ene wet is de andere niet

Deze informatie wilde Van Maurik in processen-verbaal graag delen met DUS-I. Verwiel: “En dat kan dus niet op grond van de Wet politiegegevens. Maar het kan onder voorwaarden wél op grond van de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens. Dat is een wet die we als OM gebruiken om gegevens te kunnen delen als er sprake is van een belang dat zwaarder weegt dan bescherming van de privacy van een individu.” Vraag was nu hoe we die informatie van de ene wet naar de andere konden krijgen.”

Ze bedachten het volgende. Verwiel: “Imke maakt een proces-verbaal waarin ze de feiten op een rij zet en het OM vraagt een beslissing te nemen of we de betreffende natuurlijke personen strafrechtelijk gaan vervolgen of niet. Dat proces-verbaal stuurt ze naar mij en daarmee krijg ik formeel de beschikking over die gegevens. Omdat ik – als informatieofficier bij het OM – die gegevens onder me heb, is niet langer de Wet politiegegevens van toepassing maar de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens. Vervolgens heb ik de privacydesk van ons college van procureurs-generaal toestemming gevraagd om de informatie uit het proces-verbaal te mogen delen met DUS-I.”

Verwiel legt daarbij uit dat zij het voor DUS-I mogelijk wil maken bestuurlijk te handhaven en daarom persoonsgegevens met hen wil delen. Over de belangen­afweging zegt ze dat zij de privacy van de natuurlijke personen in deze zaak ondergeschikt vindt aan het terughalen van publiek geld. Het college is het hiermee eens en geeft toestemming. Daardoor kan Van Maurik uiteindelijk alle processen-verbaal met DUS-I delen en kan de M&O-desk aan de slag met alle namen die de NLA in beeld had.

Meer mogelijk dan je denkt

Verwiel heeft alle bedrijven die verdacht werden van oneigenlijk gebruik van subsidiegeld een brief gestuurd. Boodschap: als jullie meewerken aan een verhoor door de Arbeidsinspectie en het onrechtmatig verkregen geld terugbetalen, zullen we jullie niet strafrechtelijk vervolgen. Het voorlopige resultaat is dat een tiental terug-betalers de op oneigenlijke gronden verkregen subsidie deels hebben teruggestort en dat DUS-I de verstrekte subsidies bij een honderdtal bedrijven op nihil heeft gesteld. Dit komt erop neer dat deze bedrijven dit geld zullen moeten terugbetalen. Doen ze dat niet, dan krijgen ze – uiteindelijk – met een deurwaarder te maken. Daarnaast hebben extra voorwaarden tijdens de derde ronde van de COZO-regeling in 2022 voorkomen dat er meer subsidie in verkeerde handen zou vallen. Wat ten koste zou gaan van de bedrijven voor wie de regeling bedoeld is en de zorg voor COVID-patiënten.

Deze aanpak laat volgens Van Driel zien dat er meer mogelijk is dan je denkt, maar hij benadrukt dat je er wel een lange adem voor nodig hebt. “Er zijn altijd redenen om iets níet te doen: we hebben die informatie niet, we hebben de capaciteit niet, we zijn verschoonbaar… Nee, je moet het écht met elkaar willen en er vervolgens ook de tijd voor nemen.”

“En je moet de grenzen willen opzoeken”, vult Verwiel aan. Mijn motto is: ik moet het achteraf kunnen uitleggen als er vragen gesteld worden. Dan kun je écht wel extra stappen zetten. Dat hebben we dus gedaan.”

Strengere beoordeling aan de poort

“Gegevensdeling is een lastig ding”, zegt Van Driel. “Het staat niet voor niets al meerdere jaren in de Staat van de Uitvoering. “Wat je als uitvoerder zou willen, is een strengere beoordeling aan de poort op basis van een M&O-register [Misbruik en Oneigenlijk gebruik – red.], bij voorkeur interdepartementaal. Privacy staat bij mij hoog in het vaandel, maar onbetrouwbare personen die de boel bij een ander departement hebben opgelicht, kunnen bij mij gewoon subsidie aanvragen. Op een verjaardag bij vrienden krijg ik dat niet uitgelegd.”

Van Maurik: “Het is nu niet mogelijk om de partijen, waarvan we weten dat ze oneigenlijk gebruik maken van de COZO-regeling, op een zwarte lijst te zetten en bij de volgende regeling aan de voordeur te herkennen.” Verwiel: “En dat geldt voor álle partners die voor de bestrijding van zorgfraude aan de lat staan. Zo mogen gemeenten onderling geen persoonsgegevens delen als er sprake is van een vermoeden van zorgfraude. Als een fraudeur in Amsterdam tegen de lamp loopt en vervolgens in Den Haag begint, mag Amsterdam niets tegen Den Haag zeggen. Er is ook niet zoiets als een VNG-lijst met bewezen fraudeurs, die je als gemeente kunt raadplegen. En we komen bij zorgfraude toch wel vaak dezelfde namen tegen. Natuurlijk kan zo’n fraudeur altijd een stroman naar Den Haag sturen en zelf het geld vangen, maar het is en blijft zaak om dit soort fraude zoveel mogelijk te ontmoedigen. Daarmee wil ik niets afdoen aan recente wetten om informatiedeling makkelijker te maken, maar de handrem blijft erop.” Verwiel doelt hier op de Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg (Wbsrz). De wet is door beide Kamers aangenomen en wordt nader uitgewerkt in een Besluit en in een Uitvoeringsregeling. 

Programmadirectie WaU ondersteunt dit onder meer met het delen van kennis en inspiratie binnen het programma WaU. Wat doet jouw organisatie al op het gebied van één van de herijkingsthema’s? Laat het weten via wau@minszw.nl.

Lopende strafrechtelijke zaken

Er lopen in dit dossier ook strafrechtelijke zaken, die bij de politierechter voorkomen. Dit betreft ondernemingen, die niet wilden meewerken met de terugbetalingsregeling van de DUS-I M&O-desk. Daarnaast lopen er nog een aantal strafrechtelijke onderzoeken die aan de meervoudige strafkamer bij de rechtbank in Rotterdam zullen worden voorgelegd.

12 september 2024