DG DUO Harmen Harmsma: “Het blijft heel erg nodig om met elkaar in gesprek te zijn.”
Harmen Harmsma is directeur-generaal Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) , trekker van het WaU-spoor 5 (statuur en vergroten aantrekkelijkheid van de uitvoering) én trekker van de Dag van de Publieke Dienstverlening. In dit interview kijkt hij terug op de tweede editie van de Dag van de Publieke Dienstverleningen spreken we met hem over het belang van vereenvoudigen en de relatie tussen politiek, beleid, uitvoering én de burger.
Waarom is het belangrijk dat De Dag van de Publieke Dienstverlening er is?
“Ik ben heel enthousiast over de beweging die we met de WaU op gang brengen met als doel de publieke dienstverlening te verbeteren. De Dag van de Publieke Dienstverlening is een belangrijk onderdeel hiervan. Het is een mix van enerzijds waardering voor het werk dat al gebeurt, en anderzijds openheid naar en het gesprek met de maatschappij. Dat gesprek moeten we niet meer loslaten. Als trekker dacht ik mee over de thema’s die we kozen en de partijen die we uitnodigden. Het was voor mij ontzettend belangrijk dat er voor iedere groep wat in het programma zat én dat dit aansloot op de actualiteit.”
En is dat gelukt? Hoe heeft u de Dag van de Publieke Dienstverlening ervaren?
“Ik was al heel tevreden over de eerste Dag van de Publieke Dienstverlening vorig jaar, maar over deze editie ben ik helemaal enthousiast. De opkomst was groot en de groep had een zeer diverse samenstelling. Het bruiste echt op alle onderdelen van de dag. Ik voelde daarnaast ongelofelijk veel positieve energie om met elkaar aan de slag te (blijven) gaan. In welke sessie je ook zat, er was veel erkenning voor het harde werk dat al wordt gedaan, maar er was ook het besef dat het heel erg nodig blijft om met elkaar in gesprek te zijn. Dat besef is zo belangrijk en ik ben trots dat je dat echt kon voelen op de dag.”
Is dat ook wat u hoopt dat de deelnemers hebben meegenomen?
“Zeker. Maar ik hoop ook dat het niet bij een gevoel blijft. Dat we dat ook met elkaar een vervolg weten te geven en het niet alleen bij voornemens blijft. Je voelt dat het leeft, maar we moeten ideeën ook verwerken in concrete oplossingen en acties. En dus, naast de Dag van de Publieke Dienstverlening, met elkaar blijven optrekken en samenwerken.“
"Het gesprek met de samenleving moeten we niet meer loslaten."
Uitvoeringsorganisatie DUO verzorgde een sessie tijdens de Dag. Waar ging die over?
“Over hoe wij omgaan met de menselijke maat en maatwerk leveren. We hebben in de uitvoering regelmatig te maken met dossiers waarbij het technisch goed gaat, maar het toch niet oké voelt. Tijdens de workshop hebben we verschillende casussen behandeld waarbij dit het geval was. Zo konden de aanwezigen ervaren wat er dan gebeurt. Maar ook waar de complexiteit zit in het vinden van oplossingen en hoe verschillende belangen gewogen worden. We wilden echt meegeven dat je vanuit verschillende invalshoeken moet kijken naar een situatie. Juist dat leidt tot nieuwe ideeën. We kregen daarop veel enthousiaste reacties uit de zaal. En het allerbelangrijkste: het leidde tot goede gesprekken over deze dilemma’s en oplossingen.”
Zijn die oplossingen makkelijk te vinden?
“Niet altijd. Vaak is er geen eenduidige of eenvoudige oplossing waar iedereen blij mee is. Het vraagt om goed doordenken en afwegen. Je hebt namelijk niet alleen te maken met het beleid dat je mee krijgt of met de beste oplossing voor de inwoner. Maar de oplossing mag ook niet leiden tot willekeur. Je hebt daarbij het vertrouwen en de steun nodig van je medewerkers. Zij moeten terug kunnen vallen op de regelgeving, maar ook voldoende vrijheid voelen om maatwerk te leveren.“
Als de oplossing niet altijd simpel is, is vereenvoudiging dan wel mogelijk?
“De problemen zijn niet simpel, juist daarom moeten de spelregels en de communicatie daarover binnen de overheid en naar buiten eenvoudiger. Het overheidsbeleid is vaak nog te dicht geregeld en te veel vanuit de verschillende domeinen bepaald. Daardoor is voorspellen wat de uitkomst van het beleid zal zijn lastig en wordt het ingewikkelder voor de burger. Dat vereenvoudigen is van groot belang. Bijvoorbeeld door het voorkomen of minimaliseren van de vele verschillende definities voor soortgelijke dingen. Door goed te kijken naar overlap. Maar ook door te werken met minder vastgelegde regels. Daarmee ontstaat enerzijds beter overzicht, beter inzicht en meer begrip over de spelregels en hoe die in elkaar zitten en zich tot elkaar verhouden. En anderzijds meer ruimte om, daar waar het nodig is, de specifieke omstandigheden goed te kunnen invullen.“
DUO nam tijdens de Dag ook deel aan een van de rondetafelgesprekken in de Tweede Kamer. Waar ging dat gesprek over?
“IT in de publieke dienstverlening en hoe je wel of niet flexibel kunt inspelen op ontwikkelingen in de maatschappij en de vragen/wensen die vanuit de politiek komen. Ook dat is iets waarbij we echt samen moeten zorgen dat de uitvoeringsconsequenties onderdeel zijn van de besluitvorming en dat met elkaar goed borgen. Dat is echt één van de leidende conclusies naar mijn gevoel: borgen. Ook bij de politiek.”
Wat moet er precies geborgd worden bij de politiek?
Als politieke vertegenwoordigers het in Kamerdiscussies hebben over wetgeving en er amendementen en moties komen, moet er inzicht zijn in de consequenties voor uitvoering, voordat de keuzes worden gemaakt. Zowel de consequenties voor de publieke dienstverleners als die voor de burgers of ondernemers die het raakt. Dan kan er een betere afweging worden gemaakt en is ook helder wanneer invoering mogelijk is. Daarnaast is het heel belangrijk dat uitvoering en beleid vanaf het begin al samen optrekken met de politiek. Dan kun je zoeken naar oplossingen die passen bij de ambitie van de politieke vertegenwoordiger én die realistisch zijn voor de uitvoering.”
Is dat iets wat in de praktijk ook gebeurt?
“Gelukkig steeds vaker. Bijvoorbeeld bij het opnieuw invoeren van de basisbeurs. Dat hebben we écht samen met de politiek en met beleid gedaan en het was constant duidelijk wat de uitvoeringsconsequenties waren. Dat resulteerde uiteindelijk in een proces waarbij de wetgeving op 6 juni door de Eerste Kamer ging en studenten zich al op 19 juni konden aanmelden. Die snelheid is alleen maar mogelijk als je samen optrekt. Tegelijkertijd wordt dit in ‘the heat of the moment’ nog te vaak vergeten.
Hoe kun je onder druk toch zorgen voor een goede politieke afweging?
“Ervoor zorgen dat we toch rust inbouwen. Door vanuit alle partijen ruimte te creëren om juist op stressvolle momenten en onder druk een quick scan te doen van de uitvoeringsconsequenties.”
"Vereenvoudigen van overheidsbeleid is van groot belang. Bijvoorbeeld door te werken met minder vastgestelde regels."
Tijdens de Dag van de Publieke Dienstverlening vonden ook gesprekken plaats tussen de overheid en burgers en ondernemers. Waarom zijn die gesprekken nodig?
"Het is een cruciaal onderdeel. We moeten als overheid veel tijd besteden aan het naar binnen halen van die buitenwereld. De burger of ondernemer weet tenslotte pas echt wat de praktische gevolgen zijn. Daarnaast levert dat vaak ook goede ideeën op. Het is het dus waard om te investeren in deze gesprekken en om samen te kijken naar wat de problemen zijn, hoe zij die ervaren en hoe je die slim kan oplossen. Publieke dienstverleners spelen daar een belangrijke rol in. Wij hebben tenslotte veel contact met de burger. Tegelijkertijd moet het niet zo zijn dat dergelijke gesprekken exclusief alleen langs de publieke dienstverlening gaat. Beleidsadviseurs en politieke vertegenwoordigers hebben zelf ook veel contact met burgers en ondernemers. Het is dus niet een ‘of’, maar een ‘en’."
Wat verwacht u van volgende editie van de Dag van de Publieke Dienstverlening?
Dit was een geweldige tweede, nu moeten we op weg naar een nog betere derde. De Dag is een prachtige bron van inspiratie over hoe je elkaar als politiek, beleid, uitvoering, burger en ondernemer nodig hebt en het leidde tot veel energieke en enthousiaste reacties. Dat is het echt waard om vast te houden. Daarbij blijven gesprekken en het bespreken van knelpunten én oplossingen altijd belangrijk. En dus een constant actiepunt. Deze dag speelt daarbij een belangrijke rol en dat moeten we absoluut continueren.“