Verslag webinar 'het recht op ambtelijk vakmanschap'
Hoe kan ambtelijk vakmanschap bijdragen aan een goede uitvoering? Deze vraag stond centraal tijdens het webinar ‘Recht op ambtelijk vakmanschap in de uitvoering’ afgelopen donderdag 24 november. Medewerkers van Werk aan Uitvoering (WaU) discussieerden in de interactieve sessie over de werkzaamheden van WaU en hoe WaU kan helpen om het ambtelijk vakmanschap van ambtenaren te versterken.
Aanleiding voor het webinar was het boek ‘Het recht op ambtelijk vakmanschap’ dat Stichting Beroepseer heeft gemaakt in opdracht van het A+O fonds Rijk en in samenwerking met de Centrale voor Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF). Het boek bevat concrete adviezen over wat er nodig is om de positie en het vakmanschap van de rijksambtenaar te verbeteren. "Een boodschap die goed aansluit op de doelen van WaU", aldus Hans IJsselstijn, plaatsvervangend programmadirecteur van Werk aan Uitvoering.
Ambtenaar met verschillende loyaliteiten
Tijdens de sessie werd kort ingegaan op de essentie van WaU en werd ingezoomd op Thema 4 (samenwerking in de driehoek) en Thema 5 (vergroten statuur en aantrekkelijkheid van de uitvoering). Daarbij werden verschillende paralellen met het boek besproken. Zo richt het boek zich met name op het feit dat rijksambtenaren (in beleid, uitvoering en toezicht) het recht en de plicht moeten krijgen om meer groepen te dienen: burgers, volksvertegenwoordigers, politieke bestuurders en ambtenaren zelf. Ze vervullen hun rol optimaal als ze zich op alle groepen kunnen richten. Deze rolopvatting stelt hoge eisen en verwachtingen aan ambtenaren. ‘’Het besef dat je verschillende loyaliteiten en een hele brede verantwoordelijkheid hebt als ambtenaar, is cruciaal. Dat besef proberen wij via Werk aan Uitvoering te verspreiden", gaf Gamze Aslancik, veranderkundige bij WaU, aan. Daarnaast biedt ook WaU ambtenaren handvatten om dit vakmanschap te ontwikkelen. Bijvoorbeeld door deze rolopvatting mee te nemen in gesprekken binnen de ambtelijke sturingsdriehoek en door het in te bedden in opleidingen.
Er werden verschillende ideeën besproken door de aanwezigen om het recht op ambtelijk vakmanschap in de uitvoering beter te borgen. Zo werd voorgesteld om de visie op vakmanschap mee te nemen in functieomschrijvingen. De visie kan ook verwerkt worden in de ambtelijke eed of in een gedragscode die duidelijke handvatten geeft voor goed vakmanschap, advisering en tegenspraak. Belangrijk is daarbij dat je elkaars belangen en verantwoordelijkheden kent. ‘’Praktijkvoorbeelden en ervaringsverhalen kunnen daarbij helpen,’’ gaf een aanwezige aan. Hierbij is goede dilemmacommunicatie ook van belang. ‘’Een goede uitleg over de dilemma’s voorafgaand aan je keuze kan voor de burger het verschil maken. Ze zijn het dan niet per se met je eens, maar ze begrijpen je wel.’’
Cultuuromslag binnen de overheid
Later in de sessie werd aan de hand van twee stellingen gediscussieerd over het concreet versterken van ambtelijk vakmanschap binnen de rijksoverheid. De eerste stelling luidde ‘De emancipatie van de uitvoering begint bij een cultuuromslag op de kerndepartementen'. De meeste aanwezigen waren het hier mee eens, al wilden niet alle aanwezigen wachten op beweging bij de departementen. ‘’Als we moeten wachten op een cultuurverandering bij beleid, dan kunnen we lang wachten. We moeten allemaal gelijktijdig aan de slag", gaf een aanwezige, werkzaam bij een uitvoeringsorganisatie, aan. ‘’Wanneer de uitvoering ander gedrag vertoont, kan dit de departementen juist inspireren om hetzelfde te doen", zei een ander. Daarnaast werd het risico van een top-down benadering benoemd. ‘’Heeft de top-downbenadering niet zijn beste tijd gehad?’’, vroeg een adviseur bij een gemeente zich af. ‘’Top-down is geen cultuurverandering, maar dat wordt opgelegd.’’ Vanuit de WaU werd deze gedachte beaamd. ‘’Het is een interactie en iets dat overal plaats moet vinden. Maar,’’ zo meldde Olof de Jong, adviseur bij Thema 5, ‘’de WaU ziet wel vaak dat als de departementen beginnen, de uitvoerende partijen hierop aan kunnen sluiten.’’ Verschillende aanwezigen gingen hierin mee, maar wel met een korte toevoeging. ‘’De start vanuit de kerndepartementen moet kort zijn. Beleid weet én bepaalt tenslotte ook niet alles.’’ Het belangrijkste is, zo bleek uit de gesprekken, het streven naar samenwerking tussen beleid en uitvoering op basis van wederkerigheid.
Hiërarchie en tegenspraak
De tweede stelling luidde ‘Zolang er hiërarchie bestaat, is loyale tegenspraak een utopie’. In dit geval was de meerderheid het niet eens met de stelling. Enkele aanwezigen gaven aan dat hiërarchie erbij hoort en niet te veranderen is, maar dat loyale tegenspraak tegelijkertijd ook van groot belang is. ‘’We hebben allemaal een eigen rol te spelen. Het is onze rol om de beslisser de juiste informatie te geven om die beslissing goed te kunnen maken’’, benoemde één van de aanwezigen, werkzaam bij een departement. Hierbij werd oog hebben voor verschillende belangen, het gezamenlijk belang, maar ook wederzijds begrip als een belangrijke factor benoemd.
‘’De eerste stap is de ander begrijpen. Waarom neemt die ander deze beslissing? Wat is zijn of haar belang? Waar heeft deze persoon nog meer mee te maken? Probeer je in de ander te verplaatsen,’’ meldde een aanwezige. ‘’Door de juiste informatie te geven en duidelijk de consequenties van de keuze te benoemen (zowel positief als negatief), neem je de beslisser mee in jouw leefwereld,’’ aldus een aanwezige. Toch is het ook lastig om tegenspraak te geven, erkenden sommigen. Een probleem dat vanuit verschillende hoeken aangepakt moet worden. ‘’Bijvoorbeeld door het creëren van meer vertrouwen, door opleidingen en trainingen en door een cultuuromslag.’’ Aldus Jasmijn van Slingerland, adviseur bij Thema 4.
Meer weten over het boek?
Het boek ‘’het recht op ambtelijk vakmanschap’’ is te downloaden als e-book. Liever een gedrukte uitgave? ‘Het recht op ambtelijk vakmanschap’ is te bestellen in de webshop van de Stichting Beroepseer of via je lokale boekhandel.